Fragments of Exhibition in movement｜Den Tou

Een tekst uit 1921 lezen in de IJzerwinkel van de jaren 2020

De tekst Bouwkunst en de moderne samenleving van Huib Hoste uit 1921 is doorgaans begrepen binnen de context van het modernistische bouwen. Zijn pleidooi voor rationele functionalistische esthetiek, zijn vertrouwen in technologische innovatie, en zijn visie op architectuur als sociale opdracht worden meestal geplaatst binnen de traditie van de moderne architectuurbewegingen zoals het Bauhaus en de CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne). Maar wie deze tekst aandachtig leest in de setting van de IJzerwinkel, ontdekt niet louter een toewijding aan “moderne rationaliteit” of de “functionalisering van vorm”, maar veeleer een deconstructieve impuls die deze kaders bevraagt en doorbreekt.

In wat volgt wil ik een postmodern perspectief op deze tekst aanreiken, met bijzondere aandacht voor Jean-François Lyotards idee van het “einde van de grote verhalen”, Jacques Derrida’s concepten van différance en het spoor, en de raakvlakken met de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss. Tevens wordt onderzocht hoe deze filosofische achtergrond zich laat verbinden met de esthetische ontwikkeling van conceptuele kunst en installatiekunst vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw.

Deze achterwaartse lectuur is geenszins een willekeurig anachronisme. Integendeel: zij toont aan hoe de vroege twintigste eeuw — een tijd van breuk en wording — niet enkel het toneel was van een “zuivere moderniteit”, maar eerder van een “verlate toekomst”, een tijd die van binnenuit op haar eigen tijd reageerde en zich tegelijk opende naar wat komen zou. In die zin is Hoste bij uitstek te beschouwen als een “tijdgenoot van onze toekomst (contemporain de notre avenir)”.

Voor Hoste betekent “onze tijd” niet louter een historisch tijdvak, maar een bewust beleefde historische actualiteit die ethische, politieke en artistieke keuzes vereist. Zijn “modernisme” is dan ook geen gemakzuchtige jacht op het nieuwe, maar een vorm van leven die in dialoog staat met “onze tijd” — modernisme als een vorm van praxis. Voor Huib Hoste betekent onze tijd niet een externe aanduiding van een periode, maar een tijd waarin wij subjectief en ethisch betrokken zijn — “de tijd waarin wij moeten leven.” Deze opvatting staat haaks op het lineaire vooruitgangsdenken (progressivisme) dat vaak met het modernisme wordt geassocieerd, waarin “het nieuwere per definitie beter” zou zijn. Hostes idee van “onze tijd” is existentieel en resonant: een heden dat zijn betekenis krijgt door het te belichamen en er in betrokken te zijn.

In deze tijdsopvatting wordt architectuur niet zozeer de innovatie van vorm, maar een ruimtelijke praktijk die antwoordt op de spirituele en maatschappelijke roep van het tijdperk. Het “ruimte maken” waar Hoste over spreekt, is dan geen puur ontwerpmatige handeling, maar een ethische en poëtische vorm van betrokkenheid.

Hoewel Huib Hoste de kernwaarden van het modernisme erkent — wetenschap, techniek, rationaliteit en standaardisatie — pleit hij tegelijkertijd voor de noodzaak om deze te integreren met menselijke ethiek en spiritualiteit. Wetenschap is een middel, geen doel. Technologie is een instrument, maar bepaalt niet op zichzelf de waarde van architectuur. Deze visie vormt een impliciete kritiek op het modernistische vooruitgangsgeloof, dat later door Jean-François Lyotard werd bekritiseerd als een “groot verhaal”.

De begrippen “massa” en “collectieve geest” die Hoste hanteert, wijzen op een overgang van een individualistisch subject naar een structureel subject. In dit opzicht vertoont zijn denken raakvlakken met het structuralistische perspectief van Claude Lévi-Strauss. Binnen Hostes denken bevindt zich een breuklijn die de geïnstitutionaliseerde principes van het modernisme van binnenuit ondergraaft — een ruimte waaruit postmoderne herstructurering zou kunnen ontstaan.

De tekst van Huib Hoste uit 1921 is duidelijk geworteld in de fundamentele idealen van het modernisme: geloof in wetenschap en techniek, gestandaardiseerde productie, rationele ruimtelijke ordening, afwijzing van ornament, collectieve leefvormen en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de architectuur — allen producten van een modernistische wereldvisie. Zijn ethisch-praktische oriëntatie, samengebald in het begrip de daad, getuigt van een overtuiging dat het modernisme niet als doel op zichzelf moet functioneren, maar als middel tot maatschappelijke transformatie.

“De jongeren […] zij vragen geen commentaar op hun streven, zij vinden ‘t als vanzelf sprekend dat ze handelend moeten optreden.”
— Hoste, geciteerd naar Dr. E. Beekman

Toch toont deze sterke modernistische overtuiging tegelijkertijd tekenen van bewustzijn van haar eigen grenzen en tegenstrijdigheden. Hoste prijst wetenschap en techniek herhaaldelijk, maar benadrukt telkens opnieuw dat ze slechts middelen zijn en geen doelen op zich. Zijn pleidooi voor een verzoening tussen technologische middelen en sociale/spirituele waarden laat zien dat zijn modernisme niet gesloten of zelfgenoegzaam is.

Deze houding lijkt vooruit te lopen op Lyotards kritiek in La condition postmoderne (1979), waarin hij het geloof in de grote verhalen van de Verlichting — rede, wetenschappelijke vooruitgang en sociale bevrijding — problematiseert. Reeds in 1921 lijkt Hoste deze geloofssystemen in twijfel te trekken.

Verbinding met Lyotard:
Hoste laat zich niet meeslepen door technologische of industriële euforie. Integendeel, hij probeert deze te herverbinden met een ethos van gemeenschap, liefde en zingeving — een “systeem van vertrouwen”. Dit streven bevat een hoopvol verlangen naar nieuwe waardestrukturen, en is dus meer dan enkel scepticisme: het is een ethisch geladen poging tot heroriëntatie.

Eveneens is zijn nadruk op de opkomst van de massa en de vorming van een collectieve geest te lezen als een vroege aanwijzing voor een structuralistisch perspectief dat het moderne individualisme overstijgt. Zoals Lévi-Strauss laat zien, is een samenleving geen optelsom van individuen, maar een netwerk van symbolische structuren. Hostes visie op de massa als handelend subject getuigt van een vroege, vooruitziende blik op deze collectieve structuur.

De interne breuklijn van het modernisme

Hostes modernisme bevat een spanningsstructuur die bestaat uit een reeks contradicties en deconstructieve impulsen:

Hoewel Hoste vertrouwen heeft in de modernistische rede, schildert hij haar niet af als een lineair vooruitgangsverhaal. Zijn modernisme is doordrongen van spanningen tussen ideaal en praktijk, tussen rationeel ontwerp en spirituele betrokkenheid.

Zo waardeert hij de verbazingwekkende vooruitgang van wetenschap en techniek, maar weigert hij deze gelijk te stellen aan menselijke doelen. Technologie krijgt slechts betekenis wanneer zij gekoppeld wordt aan ethiek en spiritualiteit. Deze houding kan gelezen worden als een vroege vorm van de relativisering van technologische rationaliteit die de postmoderne kritiek later zou ontwikkelen.

Ook al verwerpt hij ornament en verdedigt hij standaardisatie en collectief wonen, toch probeert Hoste irrationele en spirituele elementen — zoals liefde en gemeenschap — in architectuur en sociale theorie te integreren. Daarmee opent hij een route voorbij het koude functionalisme naar een verbinding van architectuur met emotie, poëzie en religieuze bezieling.

Zelfs zijn streven naar een internationale bouwstijl getuigt niet van een verlangen naar uniforme vorm, maar naar een universeel gedeelde ethiek en spirituele verbondenheid. Hostes “internationale stijl” is geen voorloper van de culturele eenvormigheid van globalisering, maar een netwerk van culturele resonantie.

In die zin bevat Hostes tekst zowel de formele principes van het modernisme als een gelaagde visie die deze principes omarmt, bevraagt en openbreekt. Dit maakt zijn werk tot een rijke bron van postmoderne mogelijkheden, al ver voor hun tijd.

3. Ethiek en spiritualiteit: een voorlopige kritiek op de modernistische rede

Wat opvalt in de tekst van Huib Hoste uit 1921, is zijn nadrukkelijke stelling dat de kernwaarden van de moderniteit — wetenschap, techniek en functionaliteit — weliswaar erkend moeten worden, maar niet los mogen staan van de essentie van de mens als ethisch en spiritueel wezen.

Bijzonder betekenisvol zijn de woorden die Hoste herhaaldelijk gebruikt: liefde (liefde), gemeenschap (gemeenschap), het wonder (het wonder). Deze woordenschat wijst op een poging tot herstel van het irrationele, poëtische en spirituele domein — een deconstructie van de modernistische rationaliteit. Volgens Hoste moet de fundament van de samenleving niet gezocht worden in economische belangen of functionele rationaliteit, maar in wederzijdse resonantie, solidariteit en het delen van transcendente ervaringen.

“Er is niets dan het wonder, er is niets dan de gemeenschap.”
(“Er is niets dan het wonder. Er is niets dan de gemeenschap.”)

Dergelijke uitspraken zijn te verbinden met Jacques Derrida’s begrippen van het “spoor” en “différance” in de Franse hedendaagse filosofie. Bij Derrida verschijnt betekenis nooit volledig in het heden; zij is altijd geweven in afwezigheid. Ook bij Hoste ligt het doel van architectuur niet in de zichtbare vorm, maar in de onzichtbare ruimte van “liefde” en “gemeenschap”. De “betekenis” van architectuur ligt dus in een spirituele beweging die de vorm overstijgt en voortdurend wordt uitgesteld.

Bovendien reconstrueert Hoste liefde en gemeenschap niet als louter ethische thema’s, maar als poëtische en symbolische ruimten binnen taal. Deze benadering sluit aan bij de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss, waarin mythen en rituelen worden gelezen als tekensystemen. De gelaagdheid van Hostes taalgebruik, zijn religieuze verwijzingen en zijn herconfiguratie van betekenis via de stemmen van dichters, wijzen vooruit naar een semiotisch netwerk waarin architectuur begrepen wordt als een systeem van tekens.

Opmerkelijk is dat Hoste in een tijd van modernistisch eindtijdbesef ethiek en waarheid niet verwerpt, maar juist opnieuw bezingt. Hij verwijst naar de woorden van Charles Péguy — “La vérité triste, la vérité ennuyeuse” — en benadrukt de ethische noodzaak om de waarheid “in haar droefheid en saaiheid” te blijven verkondigen. Dit komt overeen met wat Lyotard in La condition postmoderne omschrijft als een ethiek van het “vertellen van verschillen” — lokale, gefragmenteerde narratieven die het universele in vraag stellen.

Hostes spiritualiteit is geen religieus dogma, maar een spiritualiteit als ethiek van de relatie, als poëtica van het samen-zijn. Deze houding loopt vooruit op latere ontwikkelingen in de conceptuele kunst en installatiekunst, die proberen niet alleen een object te tonen, maar een ruimte te creëren waarin men voelt, omhuld wordt, en resoneert. Hostes ruimtetheorie kan worden geplaatst in de genealogie van een kunst die niet het statische object centraal stelt, maar de praktijk van relatie en de ethiek van de plek.。

4. Ruimtelijkheid en abstractie in de architectuur: een poststructuralistisch perspectief

Het meest vooruitstrevende en hedendaagse aspect van Huib Hostes architectuuropvatting uit 1921 is zijn definitie van architectuur als ruimtekunst — een kunstvorm die de zuivere expressie is van orde en zintuiglijke gevoeligheid door middel van driedimensionale compositie.

Hoste ziet de essentie van architectuur niet in visuele symboliek, decoratie of narratieve functies, maar in de onderlinge relaties van elementen zoals ruimte, massa, en licht en schaduw. Deze visie wordt treffend samengevat in een door hem geciteerde uitspraak van Van der Pek:

“Waar zou in zo’n werk nu de schoonheid zijn te vinden? Het antwoord is: in ruimte verhoudingen en massa verhoudingen, in maat en vorm, in licht en schaduw.”

Op het eerste gezicht lijkt deze benadering aan te sluiten bij het geometrische modernisme van het Bauhaus. Maar Hoste reduceert ruimte niet tot een rationele visualiteit. Voor hem is ruimte een meerlagig betekenisveld dat ontstaat uit de integratie van techniek, functionaliteit en spiritualiteit. Zijn architectuuropvatting is dan ook geen functionalisme, maar een streven naar spirituele abstractie.

Wat opvalt, is dat Hoste ruimte niet beschouwt als een constructie van zichtbare elementen, maar als een leegte van relaties — een veld waarin betekenis wordt gegenereerd. Dit komt opmerkelijk dicht in de buurt van een poststructuralistische ruimteopvatting, zoals die van Jacques Derrida’s différance en spoor (trace), of Peter Eisenmans theorieën over ruimte.

Eisenman stelt bijvoorbeeld dat ruimte geen neutraal vat is voor menselijke activiteit, maar een veld van verschillen dat wordt opgebouwd via taal en symbolische structuren. Evenzo veronderstelt Hoste dat betekenis niet van buitenaf aan een gebouw wordt opgelegd, maar ontstaat vanuit de interne ordening en interactie van ruimtelijke componenten.

Ruimte als potentieel van betekenis

Voor Hoste is architectuur geen drager van vooraf vastgestelde betekenissen, maar een proces waarin ruimte maken zelf betekenis genereert. Architectuur is geen representatie (représentation), maar ervaring (expérience).

Deze ruimteopvatting is fundamenteel voor de installatiekunst die later zou ontstaan. Denk aan het positioneren van lichamen in een ruimte, het ensceneren van relaties, en het construeren van ervaring — allemaal kernbegrippen in de installatieve manier van denken, die sterk resoneert met Hostes architectuurfilosofie. Zijn doel is geen visuele kunst, maar een poëtisch structuurlichaam dat bestaan en relaties bemiddelt.

Hoste stelt verder dat esthetiek geen decoratieve toevoeging is van buitenaf, maar ontstaat wanneer functionaliteit, techniek en spiritualiteit van binnenuit georganiseerd worden. Dit vooruitziende standpunt sluit aan bij de verschuiving in de kunst van de tweede helft van de twintigste eeuw: van object naar proces, van vorm naar gebeurtenis.

Deze verschuiving manifesteert zich duidelijk in kunststromingen als happenings (Allan Kaprow), installaties en conceptuele kunst sinds de jaren 1960. Kunstwerken veranderen van vaste objecten naar handelingen en relationele velden die ervaren worden binnen tijd, ruimte en sociale context.

Hostes definitie van architectuur als ruimte maken internaliseert deze eventness (gebeurtenis-achtigheid). Architectuur is geen container die mensen omhult, maar een proces dat beweegt, ervaren wordt, en waarin betekenis ontstaat. Deze visie op ruimte als mediatie ligt in het verlengde van Jean-Luc Nancy’s être-avec (samen-zijn) en Nicolas Bourriauds relationele esthetiek.

Verder hebben Hostes ideeën over spirituele integratie en ethische structuur in de architectuur veel gemeen met de milieu-installaties van Olafur Eliasson en de architectonische apparaten van Rosa Barba, waar lichamelijkheid en ruimtelijkheid elkaar kruisen. De nadruk ligt hier op de ruimte als voelbaar veld — een structuur van resonantie die het visuele overstijgt.

Zo beweegt Hostes architectuurdenken zich naar een postmodern structureel veld, waarin ruimte niet wordt gedefinieerd als ding of vorm, maar als relationeel gebeuren — een netwerk van ontstaan en betrokkenheid.。

5. Universaliteit en diversiteit: een herinterpretatie van de International Style

In de context van het modernisme van de jaren 1920 bevat Huib Hostes tekst vanzelfsprekend een oriëntatie op de International Style. Hij spreekt zich expliciet uit over de noodzaak van een “universel verstaanbare stijl” — een universele stijl die door iedereen begrepen kan worden, voorbij etnische, decoratieve en regionale grammatica’s.

“…een internationale stijl van universele betekenis waarvoor natuurlijk alle locale, regionale en nationale uitingen zullen moeten zwichten.”
(“Alle lokale, regionale en nationale uitingen zullen moeten wijken voor een internationale stijl van universele betekenis.”)

Op het eerste gezicht lijkt dit een voorbode van het functionele globalisme dat later zichtbaar wordt in CIAM. Maar Hostes idee van het universele betekent niet eenvoudigweg formele uniformiteit. Achter dit ideaal schuilt eerder een ethische solidariteit, een gedeelde spiritualiteit, en een poëtische resonantie van gemeenschappelijkheid.

In dit opzicht verschilt Hostes universalisme fundamenteel van het soort normatief grand récit dat Jean-François Lyotard in La condition postmoderne bekritiseert. Hostes universalisme sluit verschillen niet uit, maar vormt een ethische en ruimtelijke basis waarbinnen verschillen kunnen samenkomen en resoneren.

Een postmodern universalisme
Hostes universaliteit draait niet om het voorstellen van een uniforme vorm die voor iedereen geldt, maar om het creëren van een ruimte waarin verschillende mensen samen kunnen klinken. Hier ontstaat een duidelijke aansluiting met Lyotards idee van la coexistence des récits locaux — het naast elkaar bestaan van lokale vertogen.

Deze herinterpretatie van universaliteit is niet alleen van toepassing op architectuur, maar sluit ook aan bij de ruimtelijke polyfonie in de conceptuele en installatieve kunst. Denk bijvoorbeeld aan de projecten van Group Material of Rirkrit Tiravanija, waar tentoonstellingsruimten functioneren als platforms voor de co-existentie van culturele en politieke verschillen. Dit principe is nauw verwant aan Hostes ideaal van gemeenschappelijke lokalen.

Bovendien reikt Hostes visie verder dan het nationale of regionale niveau. Zijn begrip van internationale geestesstromingen wijst op een wereldwijde gevoeligheid die gericht is op netwerken van solidariteit, en niet op de homogenisering van de globale kapitalistische logica.

Zo wordt Hostes International Style niet slechts een stijlcategorie, maar een ethische en poëtische universaliteit — een relationele universaliteit. Dit biedt een betekenisvol perspectief voor actuele kwesties binnen kunst, architectuur en stedelijke ontwikkeling, waarin het spanningsveld tussen lokale pluraliteit en mondiale gedeelde ruimte centraal staat.

6. De hedendaagse relevantie van Hostes perspectief: de deeleconomie en sociale architectuur

Het meest visionaire aspect van Huib Hostes tekst uit 1921 is zijn voorstelling van een toekomstige samenleving door middel van architectuur. Het gaat hierbij niet om een formalistische bouwtheorie, maar om een poging om de structuur van ruimte en samenleving opnieuw te weven — op ethisch, economisch, technisch en gemeenschappelijk niveau.

Hoste bekritiseert de particuliere eigendom van woningen en stelt het concept voor van de “woning die eigendom is der collectiviteit”. Hij spreekt ook vaak over begrippen als “collectieve keuken” en “verbruik op grote schaal”. Dit wijst niet alleen op modernistische stadsplanning, maar ook op institutionele voorstellen voor delen, samenwerking en co-existentie.

“Wij gaan naar de collectieve woning met vaste meubelen, met collectief verbruik op grote schaal… woningen die den eigendom zijn der collectiviteit.”

Vanuit hedendaags perspectief kunnen deze ideeën worden gezien als een vroegtijdige visie op de deeleconomie, stedelijke commons en social architecture. De recente bewegingen die basisvoorzieningen zoals energie, voedsel, mobiliteit, huisvesting en informatie willen verschuiven van private eigendom naar gedecentraliseerde en coöperatieve infrastructuren, resoneren met Hostes ideaal van een architectuur gedragen door het collectieve bewustzijn van het volk.

Bovendien stelt Hoste dat deze sociale architectuur niet uitsluitend op economische rationaliteit gebaseerd moet zijn, maar ontworpen moet worden als een plek van ethische en spirituele verbondenheid. Dit perspectief, waarin steden en gebouwen worden opgevat als relationele apparaten (relational devices), sluit aan bij het werk van denkers en ontwerpers als Rem Koolhaas, Cedric Price en Ala Farahat Hedman.

Ook binnen de hedendaagse conceptuele en installatieve kunst wordt ruimte vaak benaderd als een platform voor sociale interactie. Hostes idee van “ruimte maken” verwijst minder naar het fysieke ordenen van volumes, en meer naar het ontwerpen van structurele voorwaarden om samen met de ander te kunnen bestaan. Dit sluit nauw aan bij projecten zoals Rirkrit Tiravanija’s keukeninstallaties, waarin ruimte fungeert als een medium voor het genereren van relaties — een experiment in co-existence.

Met andere woorden, Hoste beschouwde architectuur niet als vorm van ruimte, maar als een praktijk van sociale relaties. Daarmee transformeerde hij de rol van de architect van technicus tot bemiddelaar, van ambachtsman tot dichter. Dit vormt de kiem van een postkapitalistische architectuuropvatting.

Dit perspectief sluit ook aan bij de discussies die sinds COVID-19 hernieuwde aandacht kregen, waarin wonen = zorg = gemeenschap = genezing als één geïntegreerde ruimte worden gedacht. In dit licht is Hostes gedachtegoed, hoewel ontstaan in het begin van de 20e eeuw, een manifest dat vandaag gelezen kan worden als een ontwerpfilosofie voor de 21e eeuw.

7. POSTMODERNISME BIJ HUIB HOSTE

Huib Hostes tekst Bouwkunst en de moderne samenleving uit 1921 is traditioneel gelezen als een sociaal manifest van het modernistische bouwen. Maar zoals dit essay heeft aangetoond, bevat zijn betoog talloze kiemen van een postmodern perspectief, die de functionele ideologie van het modernisme overstijgen.

Hostes visie op architectuur is geen loutere uitdrukking van rationaliteit, maar een poging tot synthese van spirituele waarden, ethisch handelen en sociale verbondenheid. Zijn houding loopt vooruit op de scepsis van Jean-François Lyotard jegens het “grote verhaal”, en resoneert met Jacques Derrida’s begrippen als différance en het spoor van afwezigheid. Bovendien vertoont Hostes poëtische idee van gemeenschap inhoudelijke raakvlakken met de structureel-antropologische inzichten van Claude Lévi-Strauss over de symbolische orde achter sociale structuren.

Hostes ruimtebegrip — ruimte niet als “vat van het zijn”, maar als “gebeurtenis van relaties” — vindt een duidelijke voortzetting in de conceptuele en installatiekunst die later ontstond. Zijn architectuur is niet statisch, maar een proces waarin betekenis en ervaring worden gegenereerd: een verschuiving van vorm naar gebeurtenis, van object naar relatie — precies het kernmotief van de postmoderne kunstpraktijk.

Ook Hostes voorstellen voor collectieve huisvesting, gedeelde keukens en standaardisatie waren geen louter technische rationalisaties, maar eerder ethische ruimten van zorg en gedeeld leven. Hierin herkennen we een anticipatie op de oversteek van kapitalistische eigendomslogica, de opkomst van een zorggerichte economie, en zelfs een herontwerp van sociale structuren via architectuur.

Uiteindelijk was Hoste niet alleen een “architect van het modernisme”, maar ook een dissident-dichter die van binnenuit de verstarring en institutionalisering van het modernisme probeerde te doorbreken. Voor hem was architectuur geen “functie”, maar “hoop”: een poëtisch-ethisch construct, geweven tussen materie en geest, waarin mensen samen kunnen leven.

Wanneer wij vandaag Hoste lezen, is dat niet om het verleden te herbevestigen, maar om te onderzoeken hoe wij onze toekomst kunnen verbeelden. Juist daarom is Huib Hoste niet alleen een architect van 1921, maar ook een tijdgenoot van de toekomst — iemand die de architectonische vragen van het postmodernisme en postkapitalisme reeds vooruitliep.

• * Huib Hoste, “Bouwkunst en de moderne samenleving”, TER WAARHEID, 1921.
• * Jean-François Lyotard, *La condition postmoderne*, 1979.
• * Jacques Derrida, *La voix et le phénomène*, 1967.
• * Claude Lévi-Strauss, *La pensée sauvage*, 1962.
• * Peter Eisenman, *Diagram Diaries*, 1999.
• * Olafur Eliasson, *The Weather Project*, Tate Modern, 2003.
• * Allan Kaprow, *18 Happenings in 6 Parts*, 1959.
• * Rirkrit Tiravanija, *Untitled (Free)*, 1992.
• * Rem Koolhaas, *Delirious New York*, 1978.
• * Cedric Price, *Fun Palace*, 1961.

Een tekst uit 1921 lezen in de IJzerwinkel van de jaren 2020

De tekst Bouwkunst en de moderne samenleving van Huib Hoste uit 1921 is doorgaans begrepen binnen de context van het modernistische bouwen. Zijn pleidooi voor rationele functionalistische esthetiek, zijn vertrouwen in technologische innovatie, en zijn visie op architectuur als sociale opdracht worden meestal geplaatst binnen de traditie van de moderne architectuurbewegingen zoals het Bauhaus en de CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne). Maar wie deze tekst aandachtig leest in de setting van de IJzerwinkel, ontdekt niet louter een toewijding aan “moderne rationaliteit” of de “functionalisering van vorm”, maar veeleer een deconstructieve impuls die deze kaders bevraagt en doorbreekt.

In wat volgt wil ik een postmodern perspectief op deze tekst aanreiken, met bijzondere aandacht voor Jean-François Lyotards idee van het “einde van de grote verhalen”, Jacques Derrida’s concepten van différance en het spoor, en de raakvlakken met de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss. Tevens wordt onderzocht hoe deze filosofische achtergrond zich laat verbinden met de esthetische ontwikkeling van conceptuele kunst en installatiekunst vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw.

Deze achterwaartse lectuur is geenszins een willekeurig anachronisme. Integendeel: zij toont aan hoe de vroege twintigste eeuw — een tijd van breuk en wording — niet enkel het toneel was van een “zuivere moderniteit”, maar eerder van een “verlate toekomst”, een tijd die van binnenuit op haar eigen tijd reageerde en zich tegelijk opende naar wat komen zou. In die zin is Hoste bij uitstek te beschouwen als een “tijdgenoot van onze toekomst (contemporain de notre avenir)”.

Voor Hoste betekent “onze tijd” niet louter een historisch tijdvak, maar een bewust beleefde historische actualiteit die ethische, politieke en artistieke keuzes vereist. Zijn “modernisme” is dan ook geen gemakzuchtige jacht op het nieuwe, maar een vorm van leven die in dialoog staat met “onze tijd” — modernisme als een vorm van praxis. Voor Huib Hoste betekent onze tijd niet een externe aanduiding van een periode, maar een tijd waarin wij subjectief en ethisch betrokken zijn — “de tijd waarin wij moeten leven.” Deze opvatting staat haaks op het lineaire vooruitgangsdenken (progressivisme) dat vaak met het modernisme wordt geassocieerd, waarin “het nieuwere per definitie beter” zou zijn. Hostes idee van “onze tijd” is existentieel en resonant: een heden dat zijn betekenis krijgt door het te belichamen en er in betrokken te zijn.

In deze tijdsopvatting wordt architectuur niet zozeer de innovatie van vorm, maar een ruimtelijke praktijk die antwoordt op de spirituele en maatschappelijke roep van het tijdperk. Het “ruimte maken” waar Hoste over spreekt, is dan geen puur ontwerpmatige handeling, maar een ethische en poëtische vorm van betrokkenheid.

Hoewel Huib Hoste de kernwaarden van het modernisme erkent — wetenschap, techniek, rationaliteit en standaardisatie — pleit hij tegelijkertijd voor de noodzaak om deze te integreren met menselijke ethiek en spiritualiteit. Wetenschap is een middel, geen doel. Technologie is een instrument, maar bepaalt niet op zichzelf de waarde van architectuur. Deze visie vormt een impliciete kritiek op het modernistische vooruitgangsgeloof, dat later door Jean-François Lyotard werd bekritiseerd als een “groot verhaal”.

De begrippen “massa” en “collectieve geest” die Hoste hanteert, wijzen op een overgang van een individualistisch subject naar een structureel subject. In dit opzicht vertoont zijn denken raakvlakken met het structuralistische perspectief van Claude Lévi-Strauss. Binnen Hostes denken bevindt zich een breuklijn die de geïnstitutionaliseerde principes van het modernisme van binnenuit ondergraaft — een ruimte waaruit postmoderne herstructurering zou kunnen ontstaan.

De tekst van Huib Hoste uit 1921 is duidelijk geworteld in de fundamentele idealen van het modernisme: geloof in wetenschap en techniek, gestandaardiseerde productie, rationele ruimtelijke ordening, afwijzing van ornament, collectieve leefvormen en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de architectuur — allen producten van een modernistische wereldvisie. Zijn ethisch-praktische oriëntatie, samengebald in het begrip de daad, getuigt van een overtuiging dat het modernisme niet als doel op zichzelf moet functioneren, maar als middel tot maatschappelijke transformatie.

“De jongeren […] zij vragen geen commentaar op hun streven, zij vinden ‘t als vanzelf sprekend dat ze handelend moeten optreden.”
— Hoste, geciteerd naar Dr. E. Beekman

Toch toont deze sterke modernistische overtuiging tegelijkertijd tekenen van bewustzijn van haar eigen grenzen en tegenstrijdigheden. Hoste prijst wetenschap en techniek herhaaldelijk, maar benadrukt telkens opnieuw dat ze slechts middelen zijn en geen doelen op zich. Zijn pleidooi voor een verzoening tussen technologische middelen en sociale/spirituele waarden laat zien dat zijn modernisme niet gesloten of zelfgenoegzaam is.

Deze houding lijkt vooruit te lopen op Lyotards kritiek in La condition postmoderne (1979), waarin hij het geloof in de grote verhalen van de Verlichting — rede, wetenschappelijke vooruitgang en sociale bevrijding — problematiseert. Reeds in 1921 lijkt Hoste deze geloofssystemen in twijfel te trekken.

Verbinding met Lyotard:
Hoste laat zich niet meeslepen door technologische of industriële euforie. Integendeel, hij probeert deze te herverbinden met een ethos van gemeenschap, liefde en zingeving — een “systeem van vertrouwen”. Dit streven bevat een hoopvol verlangen naar nieuwe waardestrukturen, en is dus meer dan enkel scepticisme: het is een ethisch geladen poging tot heroriëntatie.

Eveneens is zijn nadruk op de opkomst van de massa en de vorming van een collectieve geest te lezen als een vroege aanwijzing voor een structuralistisch perspectief dat het moderne individualisme overstijgt. Zoals Lévi-Strauss laat zien, is een samenleving geen optelsom van individuen, maar een netwerk van symbolische structuren. Hostes visie op de massa als handelend subject getuigt van een vroege, vooruitziende blik op deze collectieve structuur.

De interne breuklijn van het modernisme

Hostes modernisme bevat een spanningsstructuur die bestaat uit een reeks contradicties en deconstructieve impulsen:

Hoewel Hoste vertrouwen heeft in de modernistische rede, schildert hij haar niet af als een lineair vooruitgangsverhaal. Zijn modernisme is doordrongen van spanningen tussen ideaal en praktijk, tussen rationeel ontwerp en spirituele betrokkenheid.

Zo waardeert hij de verbazingwekkende vooruitgang van wetenschap en techniek, maar weigert hij deze gelijk te stellen aan menselijke doelen. Technologie krijgt slechts betekenis wanneer zij gekoppeld wordt aan ethiek en spiritualiteit. Deze houding kan gelezen worden als een vroege vorm van de relativisering van technologische rationaliteit die de postmoderne kritiek later zou ontwikkelen.

Ook al verwerpt hij ornament en verdedigt hij standaardisatie en collectief wonen, toch probeert Hoste irrationele en spirituele elementen — zoals liefde en gemeenschap — in architectuur en sociale theorie te integreren. Daarmee opent hij een route voorbij het koude functionalisme naar een verbinding van architectuur met emotie, poëzie en religieuze bezieling.

Zelfs zijn streven naar een internationale bouwstijl getuigt niet van een verlangen naar uniforme vorm, maar naar een universeel gedeelde ethiek en spirituele verbondenheid. Hostes “internationale stijl” is geen voorloper van de culturele eenvormigheid van globalisering, maar een netwerk van culturele resonantie.

In die zin bevat Hostes tekst zowel de formele principes van het modernisme als een gelaagde visie die deze principes omarmt, bevraagt en openbreekt. Dit maakt zijn werk tot een rijke bron van postmoderne mogelijkheden, al ver voor hun tijd.

3. Ethiek en spiritualiteit: een voorlopige kritiek op de modernistische rede

Wat opvalt in de tekst van Huib Hoste uit 1921, is zijn nadrukkelijke stelling dat de kernwaarden van de moderniteit — wetenschap, techniek en functionaliteit — weliswaar erkend moeten worden, maar niet los mogen staan van de essentie van de mens als ethisch en spiritueel wezen.

Bijzonder betekenisvol zijn de woorden die Hoste herhaaldelijk gebruikt: liefde (liefde), gemeenschap (gemeenschap), het wonder (het wonder). Deze woordenschat wijst op een poging tot herstel van het irrationele, poëtische en spirituele domein — een deconstructie van de modernistische rationaliteit. Volgens Hoste moet de fundament van de samenleving niet gezocht worden in economische belangen of functionele rationaliteit, maar in wederzijdse resonantie, solidariteit en het delen van transcendente ervaringen.

“Er is niets dan het wonder, er is niets dan de gemeenschap.”
(“Er is niets dan het wonder. Er is niets dan de gemeenschap.”)

Dergelijke uitspraken zijn te verbinden met Jacques Derrida’s begrippen van het “spoor” en “différance” in de Franse hedendaagse filosofie. Bij Derrida verschijnt betekenis nooit volledig in het heden; zij is altijd geweven in afwezigheid. Ook bij Hoste ligt het doel van architectuur niet in de zichtbare vorm, maar in de onzichtbare ruimte van “liefde” en “gemeenschap”. De “betekenis” van architectuur ligt dus in een spirituele beweging die de vorm overstijgt en voortdurend wordt uitgesteld.

Bovendien reconstrueert Hoste liefde en gemeenschap niet als louter ethische thema’s, maar als poëtische en symbolische ruimten binnen taal. Deze benadering sluit aan bij de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss, waarin mythen en rituelen worden gelezen als tekensystemen. De gelaagdheid van Hostes taalgebruik, zijn religieuze verwijzingen en zijn herconfiguratie van betekenis via de stemmen van dichters, wijzen vooruit naar een semiotisch netwerk waarin architectuur begrepen wordt als een systeem van tekens.

Opmerkelijk is dat Hoste in een tijd van modernistisch eindtijdbesef ethiek en waarheid niet verwerpt, maar juist opnieuw bezingt. Hij verwijst naar de woorden van Charles Péguy — “La vérité triste, la vérité ennuyeuse” — en benadrukt de ethische noodzaak om de waarheid “in haar droefheid en saaiheid” te blijven verkondigen. Dit komt overeen met wat Lyotard in La condition postmoderne omschrijft als een ethiek van het “vertellen van verschillen” — lokale, gefragmenteerde narratieven die het universele in vraag stellen.

Hostes spiritualiteit is geen religieus dogma, maar een spiritualiteit als ethiek van de relatie, als poëtica van het samen-zijn. Deze houding loopt vooruit op latere ontwikkelingen in de conceptuele kunst en installatiekunst, die proberen niet alleen een object te tonen, maar een ruimte te creëren waarin men voelt, omhuld wordt, en resoneert. Hostes ruimtetheorie kan worden geplaatst in de genealogie van een kunst die niet het statische object centraal stelt, maar de praktijk van relatie en de ethiek van de plek.。

4. Ruimtelijkheid en abstractie in de architectuur: een poststructuralistisch perspectief

Het meest vooruitstrevende en hedendaagse aspect van Huib Hostes architectuuropvatting uit 1921 is zijn definitie van architectuur als ruimtekunst — een kunstvorm die de zuivere expressie is van orde en zintuiglijke gevoeligheid door middel van driedimensionale compositie.

Hoste ziet de essentie van architectuur niet in visuele symboliek, decoratie of narratieve functies, maar in de onderlinge relaties van elementen zoals ruimte, massa, en licht en schaduw. Deze visie wordt treffend samengevat in een door hem geciteerde uitspraak van Van der Pek:

“Waar zou in zo’n werk nu de schoonheid zijn te vinden? Het antwoord is: in ruimte verhoudingen en massa verhoudingen, in maat en vorm, in licht en schaduw.”

Op het eerste gezicht lijkt deze benadering aan te sluiten bij het geometrische modernisme van het Bauhaus. Maar Hoste reduceert ruimte niet tot een rationele visualiteit. Voor hem is ruimte een meerlagig betekenisveld dat ontstaat uit de integratie van techniek, functionaliteit en spiritualiteit. Zijn architectuuropvatting is dan ook geen functionalisme, maar een streven naar spirituele abstractie.

Wat opvalt, is dat Hoste ruimte niet beschouwt als een constructie van zichtbare elementen, maar als een leegte van relaties — een veld waarin betekenis wordt gegenereerd. Dit komt opmerkelijk dicht in de buurt van een poststructuralistische ruimteopvatting, zoals die van Jacques Derrida’s différance en spoor (trace), of Peter Eisenmans theorieën over ruimte.

Eisenman stelt bijvoorbeeld dat ruimte geen neutraal vat is voor menselijke activiteit, maar een veld van verschillen dat wordt opgebouwd via taal en symbolische structuren. Evenzo veronderstelt Hoste dat betekenis niet van buitenaf aan een gebouw wordt opgelegd, maar ontstaat vanuit de interne ordening en interactie van ruimtelijke componenten.

Ruimte als potentieel van betekenis

Voor Hoste is architectuur geen drager van vooraf vastgestelde betekenissen, maar een proces waarin ruimte maken zelf betekenis genereert. Architectuur is geen representatie (représentation), maar ervaring (expérience).

Deze ruimteopvatting is fundamenteel voor de installatiekunst die later zou ontstaan. Denk aan het positioneren van lichamen in een ruimte, het ensceneren van relaties, en het construeren van ervaring — allemaal kernbegrippen in de installatieve manier van denken, die sterk resoneert met Hostes architectuurfilosofie. Zijn doel is geen visuele kunst, maar een poëtisch structuurlichaam dat bestaan en relaties bemiddelt.

Hoste stelt verder dat esthetiek geen decoratieve toevoeging is van buitenaf, maar ontstaat wanneer functionaliteit, techniek en spiritualiteit van binnenuit georganiseerd worden. Dit vooruitziende standpunt sluit aan bij de verschuiving in de kunst van de tweede helft van de twintigste eeuw: van object naar proces, van vorm naar gebeurtenis.

Deze verschuiving manifesteert zich duidelijk in kunststromingen als happenings (Allan Kaprow), installaties en conceptuele kunst sinds de jaren 1960. Kunstwerken veranderen van vaste objecten naar handelingen en relationele velden die ervaren worden binnen tijd, ruimte en sociale context.

Hostes definitie van architectuur als ruimte maken internaliseert deze eventness (gebeurtenis-achtigheid). Architectuur is geen container die mensen omhult, maar een proces dat beweegt, ervaren wordt, en waarin betekenis ontstaat. Deze visie op ruimte als mediatie ligt in het verlengde van Jean-Luc Nancy’s être-avec (samen-zijn) en Nicolas Bourriauds relationele esthetiek.

Verder hebben Hostes ideeën over spirituele integratie en ethische structuur in de architectuur veel gemeen met de milieu-installaties van Olafur Eliasson en de architectonische apparaten van Rosa Barba, waar lichamelijkheid en ruimtelijkheid elkaar kruisen. De nadruk ligt hier op de ruimte als voelbaar veld — een structuur van resonantie die het visuele overstijgt.

Zo beweegt Hostes architectuurdenken zich naar een postmodern structureel veld, waarin ruimte niet wordt gedefinieerd als ding of vorm, maar als relationeel gebeuren — een netwerk van ontstaan en betrokkenheid.。

5. Universaliteit en diversiteit: een herinterpretatie van de International Style

In de context van het modernisme van de jaren 1920 bevat Huib Hostes tekst vanzelfsprekend een oriëntatie op de International Style. Hij spreekt zich expliciet uit over de noodzaak van een “universel verstaanbare stijl” — een universele stijl die door iedereen begrepen kan worden, voorbij etnische, decoratieve en regionale grammatica’s.

“…een internationale stijl van universele betekenis waarvoor natuurlijk alle locale, regionale en nationale uitingen zullen moeten zwichten.”
(“Alle lokale, regionale en nationale uitingen zullen moeten wijken voor een internationale stijl van universele betekenis.”)

Op het eerste gezicht lijkt dit een voorbode van het functionele globalisme dat later zichtbaar wordt in CIAM. Maar Hostes idee van het universele betekent niet eenvoudigweg formele uniformiteit. Achter dit ideaal schuilt eerder een ethische solidariteit, een gedeelde spiritualiteit, en een poëtische resonantie van gemeenschappelijkheid.

In dit opzicht verschilt Hostes universalisme fundamenteel van het soort normatief grand récit dat Jean-François Lyotard in La condition postmoderne bekritiseert. Hostes universalisme sluit verschillen niet uit, maar vormt een ethische en ruimtelijke basis waarbinnen verschillen kunnen samenkomen en resoneren.

Een postmodern universalisme
Hostes universaliteit draait niet om het voorstellen van een uniforme vorm die voor iedereen geldt, maar om het creëren van een ruimte waarin verschillende mensen samen kunnen klinken. Hier ontstaat een duidelijke aansluiting met Lyotards idee van la coexistence des récits locaux — het naast elkaar bestaan van lokale vertogen.

Deze herinterpretatie van universaliteit is niet alleen van toepassing op architectuur, maar sluit ook aan bij de ruimtelijke polyfonie in de conceptuele en installatieve kunst. Denk bijvoorbeeld aan de projecten van Group Material of Rirkrit Tiravanija, waar tentoonstellingsruimten functioneren als platforms voor de co-existentie van culturele en politieke verschillen. Dit principe is nauw verwant aan Hostes ideaal van gemeenschappelijke lokalen.

Bovendien reikt Hostes visie verder dan het nationale of regionale niveau. Zijn begrip van internationale geestesstromingen wijst op een wereldwijde gevoeligheid die gericht is op netwerken van solidariteit, en niet op de homogenisering van de globale kapitalistische logica.

Zo wordt Hostes International Style niet slechts een stijlcategorie, maar een ethische en poëtische universaliteit — een relationele universaliteit. Dit biedt een betekenisvol perspectief voor actuele kwesties binnen kunst, architectuur en stedelijke ontwikkeling, waarin het spanningsveld tussen lokale pluraliteit en mondiale gedeelde ruimte centraal staat.

6. De hedendaagse relevantie van Hostes perspectief: de deeleconomie en sociale architectuur

Het meest visionaire aspect van Huib Hostes tekst uit 1921 is zijn voorstelling van een toekomstige samenleving door middel van architectuur. Het gaat hierbij niet om een formalistische bouwtheorie, maar om een poging om de structuur van ruimte en samenleving opnieuw te weven — op ethisch, economisch, technisch en gemeenschappelijk niveau.

Hoste bekritiseert de particuliere eigendom van woningen en stelt het concept voor van de “woning die eigendom is der collectiviteit”. Hij spreekt ook vaak over begrippen als “collectieve keuken” en “verbruik op grote schaal”. Dit wijst niet alleen op modernistische stadsplanning, maar ook op institutionele voorstellen voor delen, samenwerking en co-existentie.

“Wij gaan naar de collectieve woning met vaste meubelen, met collectief verbruik op grote schaal… woningen die den eigendom zijn der collectiviteit.”

Vanuit hedendaags perspectief kunnen deze ideeën worden gezien als een vroegtijdige visie op de deeleconomie, stedelijke commons en social architecture. De recente bewegingen die basisvoorzieningen zoals energie, voedsel, mobiliteit, huisvesting en informatie willen verschuiven van private eigendom naar gedecentraliseerde en coöperatieve infrastructuren, resoneren met Hostes ideaal van een architectuur gedragen door het collectieve bewustzijn van het volk.

Bovendien stelt Hoste dat deze sociale architectuur niet uitsluitend op economische rationaliteit gebaseerd moet zijn, maar ontworpen moet worden als een plek van ethische en spirituele verbondenheid. Dit perspectief, waarin steden en gebouwen worden opgevat als relationele apparaten (relational devices), sluit aan bij het werk van denkers en ontwerpers als Rem Koolhaas, Cedric Price en Ala Farahat Hedman.

Ook binnen de hedendaagse conceptuele en installatieve kunst wordt ruimte vaak benaderd als een platform voor sociale interactie. Hostes idee van “ruimte maken” verwijst minder naar het fysieke ordenen van volumes, en meer naar het ontwerpen van structurele voorwaarden om samen met de ander te kunnen bestaan. Dit sluit nauw aan bij projecten zoals Rirkrit Tiravanija’s keukeninstallaties, waarin ruimte fungeert als een medium voor het genereren van relaties — een experiment in co-existence.

Met andere woorden, Hoste beschouwde architectuur niet als vorm van ruimte, maar als een praktijk van sociale relaties. Daarmee transformeerde hij de rol van de architect van technicus tot bemiddelaar, van ambachtsman tot dichter. Dit vormt de kiem van een postkapitalistische architectuuropvatting.

Dit perspectief sluit ook aan bij de discussies die sinds COVID-19 hernieuwde aandacht kregen, waarin wonen = zorg = gemeenschap = genezing als één geïntegreerde ruimte worden gedacht. In dit licht is Hostes gedachtegoed, hoewel ontstaan in het begin van de 20e eeuw, een manifest dat vandaag gelezen kan worden als een ontwerpfilosofie voor de 21e eeuw.

7. POSTMODERNISME BIJ HUIB HOSTE

Huib Hostes tekst Bouwkunst en de moderne samenleving uit 1921 is traditioneel gelezen als een sociaal manifest van het modernistische bouwen. Maar zoals dit essay heeft aangetoond, bevat zijn betoog talloze kiemen van een postmodern perspectief, die de functionele ideologie van het modernisme overstijgen.

Hostes visie op architectuur is geen loutere uitdrukking van rationaliteit, maar een poging tot synthese van spirituele waarden, ethisch handelen en sociale verbondenheid. Zijn houding loopt vooruit op de scepsis van Jean-François Lyotard jegens het “grote verhaal”, en resoneert met Jacques Derrida’s begrippen als différance en het spoor van afwezigheid. Bovendien vertoont Hostes poëtische idee van gemeenschap inhoudelijke raakvlakken met de structureel-antropologische inzichten van Claude Lévi-Strauss over de symbolische orde achter sociale structuren.

Hostes ruimtebegrip — ruimte niet als “vat van het zijn”, maar als “gebeurtenis van relaties” — vindt een duidelijke voortzetting in de conceptuele en installatiekunst die later ontstond. Zijn architectuur is niet statisch, maar een proces waarin betekenis en ervaring worden gegenereerd: een verschuiving van vorm naar gebeurtenis, van object naar relatie — precies het kernmotief van de postmoderne kunstpraktijk.

Ook Hostes voorstellen voor collectieve huisvesting, gedeelde keukens en standaardisatie waren geen louter technische rationalisaties, maar eerder ethische ruimten van zorg en gedeeld leven. Hierin herkennen we een anticipatie op de oversteek van kapitalistische eigendomslogica, de opkomst van een zorggerichte economie, en zelfs een herontwerp van sociale structuren via architectuur.

Uiteindelijk was Hoste niet alleen een “architect van het modernisme”, maar ook een dissident-dichter die van binnenuit de verstarring en institutionalisering van het modernisme probeerde te doorbreken. Voor hem was architectuur geen “functie”, maar “hoop”: een poëtisch-ethisch construct, geweven tussen materie en geest, waarin mensen samen kunnen leven.

Wanneer wij vandaag Hoste lezen, is dat niet om het verleden te herbevestigen, maar om te onderzoeken hoe wij onze toekomst kunnen verbeelden. Juist daarom is Huib Hoste niet alleen een architect van 1921, maar ook een tijdgenoot van de toekomst — iemand die de architectonische vragen van het postmodernisme en postkapitalisme reeds vooruitliep.

• * Huib Hoste, “Bouwkunst en de moderne samenleving”, TER WAARHEID, 1921.
• * Jean-François Lyotard, *La condition postmoderne*, 1979.
• * Jacques Derrida, *La voix et le phénomène*, 1967.
• * Claude Lévi-Strauss, *La pensée sauvage*, 1962.
• * Peter Eisenman, *Diagram Diaries*, 1999.
• * Olafur Eliasson, *The Weather Project*, Tate Modern, 2003.
• * Allan Kaprow, *18 Happenings in 6 Parts*, 1959.
• * Rirkrit Tiravanija, *Untitled (Free)*, 1992.
• * Rem Koolhaas, *Delirious New York*, 1978.
• * Cedric Price, *Fun Palace*, 1961.

Een tekst uit 1921 lezen in de IJzerwinkel van de jaren 2020

De tekst Bouwkunst en de moderne samenleving van Huib Hoste uit 1921 is doorgaans begrepen binnen de context van het modernistische bouwen. Zijn pleidooi voor rationele functionalistische esthetiek, zijn vertrouwen in technologische innovatie, en zijn visie op architectuur als sociale opdracht worden meestal geplaatst binnen de traditie van de moderne architectuurbewegingen zoals het Bauhaus en de CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne). Maar wie deze tekst aandachtig leest in de setting van de IJzerwinkel, ontdekt niet louter een toewijding aan “moderne rationaliteit” of de “functionalisering van vorm”, maar veeleer een deconstructieve impuls die deze kaders bevraagt en doorbreekt.

In wat volgt wil ik een postmodern perspectief op deze tekst aanreiken, met bijzondere aandacht voor Jean-François Lyotards idee van het “einde van de grote verhalen”, Jacques Derrida’s concepten van différance en het spoor, en de raakvlakken met de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss. Tevens wordt onderzocht hoe deze filosofische achtergrond zich laat verbinden met de esthetische ontwikkeling van conceptuele kunst en installatiekunst vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw.

Deze achterwaartse lectuur is geenszins een willekeurig anachronisme. Integendeel: zij toont aan hoe de vroege twintigste eeuw — een tijd van breuk en wording — niet enkel het toneel was van een “zuivere moderniteit”, maar eerder van een “verlate toekomst”, een tijd die van binnenuit op haar eigen tijd reageerde en zich tegelijk opende naar wat komen zou. In die zin is Hoste bij uitstek te beschouwen als een “tijdgenoot van onze toekomst (contemporain de notre avenir)”.

Voor Hoste betekent “onze tijd” niet louter een historisch tijdvak, maar een bewust beleefde historische actualiteit die ethische, politieke en artistieke keuzes vereist. Zijn “modernisme” is dan ook geen gemakzuchtige jacht op het nieuwe, maar een vorm van leven die in dialoog staat met “onze tijd” — modernisme als een vorm van praxis. Voor Huib Hoste betekent onze tijd niet een externe aanduiding van een periode, maar een tijd waarin wij subjectief en ethisch betrokken zijn — “de tijd waarin wij moeten leven.” Deze opvatting staat haaks op het lineaire vooruitgangsdenken (progressivisme) dat vaak met het modernisme wordt geassocieerd, waarin “het nieuwere per definitie beter” zou zijn. Hostes idee van “onze tijd” is existentieel en resonant: een heden dat zijn betekenis krijgt door het te belichamen en er in betrokken te zijn.

In deze tijdsopvatting wordt architectuur niet zozeer de innovatie van vorm, maar een ruimtelijke praktijk die antwoordt op de spirituele en maatschappelijke roep van het tijdperk. Het “ruimte maken” waar Hoste over spreekt, is dan geen puur ontwerpmatige handeling, maar een ethische en poëtische vorm van betrokkenheid.

Hoewel Huib Hoste de kernwaarden van het modernisme erkent — wetenschap, techniek, rationaliteit en standaardisatie — pleit hij tegelijkertijd voor de noodzaak om deze te integreren met menselijke ethiek en spiritualiteit. Wetenschap is een middel, geen doel. Technologie is een instrument, maar bepaalt niet op zichzelf de waarde van architectuur. Deze visie vormt een impliciete kritiek op het modernistische vooruitgangsgeloof, dat later door Jean-François Lyotard werd bekritiseerd als een “groot verhaal”.

De begrippen “massa” en “collectieve geest” die Hoste hanteert, wijzen op een overgang van een individualistisch subject naar een structureel subject. In dit opzicht vertoont zijn denken raakvlakken met het structuralistische perspectief van Claude Lévi-Strauss. Binnen Hostes denken bevindt zich een breuklijn die de geïnstitutionaliseerde principes van het modernisme van binnenuit ondergraaft — een ruimte waaruit postmoderne herstructurering zou kunnen ontstaan.

De tekst van Huib Hoste uit 1921 is duidelijk geworteld in de fundamentele idealen van het modernisme: geloof in wetenschap en techniek, gestandaardiseerde productie, rationele ruimtelijke ordening, afwijzing van ornament, collectieve leefvormen en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de architectuur — allen producten van een modernistische wereldvisie. Zijn ethisch-praktische oriëntatie, samengebald in het begrip de daad, getuigt van een overtuiging dat het modernisme niet als doel op zichzelf moet functioneren, maar als middel tot maatschappelijke transformatie.

“De jongeren […] zij vragen geen commentaar op hun streven, zij vinden ‘t als vanzelf sprekend dat ze handelend moeten optreden.”
— Hoste, geciteerd naar Dr. E. Beekman

Toch toont deze sterke modernistische overtuiging tegelijkertijd tekenen van bewustzijn van haar eigen grenzen en tegenstrijdigheden. Hoste prijst wetenschap en techniek herhaaldelijk, maar benadrukt telkens opnieuw dat ze slechts middelen zijn en geen doelen op zich. Zijn pleidooi voor een verzoening tussen technologische middelen en sociale/spirituele waarden laat zien dat zijn modernisme niet gesloten of zelfgenoegzaam is.

Deze houding lijkt vooruit te lopen op Lyotards kritiek in La condition postmoderne (1979), waarin hij het geloof in de grote verhalen van de Verlichting — rede, wetenschappelijke vooruitgang en sociale bevrijding — problematiseert. Reeds in 1921 lijkt Hoste deze geloofssystemen in twijfel te trekken.

Verbinding met Lyotard:
Hoste laat zich niet meeslepen door technologische of industriële euforie. Integendeel, hij probeert deze te herverbinden met een ethos van gemeenschap, liefde en zingeving — een “systeem van vertrouwen”. Dit streven bevat een hoopvol verlangen naar nieuwe waardestrukturen, en is dus meer dan enkel scepticisme: het is een ethisch geladen poging tot heroriëntatie.

Eveneens is zijn nadruk op de opkomst van de massa en de vorming van een collectieve geest te lezen als een vroege aanwijzing voor een structuralistisch perspectief dat het moderne individualisme overstijgt. Zoals Lévi-Strauss laat zien, is een samenleving geen optelsom van individuen, maar een netwerk van symbolische structuren. Hostes visie op de massa als handelend subject getuigt van een vroege, vooruitziende blik op deze collectieve structuur.

De interne breuklijn van het modernisme

Hostes modernisme bevat een spanningsstructuur die bestaat uit een reeks contradicties en deconstructieve impulsen:

Hoewel Hoste vertrouwen heeft in de modernistische rede, schildert hij haar niet af als een lineair vooruitgangsverhaal. Zijn modernisme is doordrongen van spanningen tussen ideaal en praktijk, tussen rationeel ontwerp en spirituele betrokkenheid.

Zo waardeert hij de verbazingwekkende vooruitgang van wetenschap en techniek, maar weigert hij deze gelijk te stellen aan menselijke doelen. Technologie krijgt slechts betekenis wanneer zij gekoppeld wordt aan ethiek en spiritualiteit. Deze houding kan gelezen worden als een vroege vorm van de relativisering van technologische rationaliteit die de postmoderne kritiek later zou ontwikkelen.

Ook al verwerpt hij ornament en verdedigt hij standaardisatie en collectief wonen, toch probeert Hoste irrationele en spirituele elementen — zoals liefde en gemeenschap — in architectuur en sociale theorie te integreren. Daarmee opent hij een route voorbij het koude functionalisme naar een verbinding van architectuur met emotie, poëzie en religieuze bezieling.

Zelfs zijn streven naar een internationale bouwstijl getuigt niet van een verlangen naar uniforme vorm, maar naar een universeel gedeelde ethiek en spirituele verbondenheid. Hostes “internationale stijl” is geen voorloper van de culturele eenvormigheid van globalisering, maar een netwerk van culturele resonantie.

In die zin bevat Hostes tekst zowel de formele principes van het modernisme als een gelaagde visie die deze principes omarmt, bevraagt en openbreekt. Dit maakt zijn werk tot een rijke bron van postmoderne mogelijkheden, al ver voor hun tijd.

3. Ethiek en spiritualiteit: een voorlopige kritiek op de modernistische rede

Wat opvalt in de tekst van Huib Hoste uit 1921, is zijn nadrukkelijke stelling dat de kernwaarden van de moderniteit — wetenschap, techniek en functionaliteit — weliswaar erkend moeten worden, maar niet los mogen staan van de essentie van de mens als ethisch en spiritueel wezen.

Bijzonder betekenisvol zijn de woorden die Hoste herhaaldelijk gebruikt: liefde (liefde), gemeenschap (gemeenschap), het wonder (het wonder). Deze woordenschat wijst op een poging tot herstel van het irrationele, poëtische en spirituele domein — een deconstructie van de modernistische rationaliteit. Volgens Hoste moet de fundament van de samenleving niet gezocht worden in economische belangen of functionele rationaliteit, maar in wederzijdse resonantie, solidariteit en het delen van transcendente ervaringen.

“Er is niets dan het wonder, er is niets dan de gemeenschap.”
(“Er is niets dan het wonder. Er is niets dan de gemeenschap.”)

Dergelijke uitspraken zijn te verbinden met Jacques Derrida’s begrippen van het “spoor” en “différance” in de Franse hedendaagse filosofie. Bij Derrida verschijnt betekenis nooit volledig in het heden; zij is altijd geweven in afwezigheid. Ook bij Hoste ligt het doel van architectuur niet in de zichtbare vorm, maar in de onzichtbare ruimte van “liefde” en “gemeenschap”. De “betekenis” van architectuur ligt dus in een spirituele beweging die de vorm overstijgt en voortdurend wordt uitgesteld.

Bovendien reconstrueert Hoste liefde en gemeenschap niet als louter ethische thema’s, maar als poëtische en symbolische ruimten binnen taal. Deze benadering sluit aan bij de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss, waarin mythen en rituelen worden gelezen als tekensystemen. De gelaagdheid van Hostes taalgebruik, zijn religieuze verwijzingen en zijn herconfiguratie van betekenis via de stemmen van dichters, wijzen vooruit naar een semiotisch netwerk waarin architectuur begrepen wordt als een systeem van tekens.

Opmerkelijk is dat Hoste in een tijd van modernistisch eindtijdbesef ethiek en waarheid niet verwerpt, maar juist opnieuw bezingt. Hij verwijst naar de woorden van Charles Péguy — “La vérité triste, la vérité ennuyeuse” — en benadrukt de ethische noodzaak om de waarheid “in haar droefheid en saaiheid” te blijven verkondigen. Dit komt overeen met wat Lyotard in La condition postmoderne omschrijft als een ethiek van het “vertellen van verschillen” — lokale, gefragmenteerde narratieven die het universele in vraag stellen.

Hostes spiritualiteit is geen religieus dogma, maar een spiritualiteit als ethiek van de relatie, als poëtica van het samen-zijn. Deze houding loopt vooruit op latere ontwikkelingen in de conceptuele kunst en installatiekunst, die proberen niet alleen een object te tonen, maar een ruimte te creëren waarin men voelt, omhuld wordt, en resoneert. Hostes ruimtetheorie kan worden geplaatst in de genealogie van een kunst die niet het statische object centraal stelt, maar de praktijk van relatie en de ethiek van de plek.。

4. Ruimtelijkheid en abstractie in de architectuur: een poststructuralistisch perspectief

Het meest vooruitstrevende en hedendaagse aspect van Huib Hostes architectuuropvatting uit 1921 is zijn definitie van architectuur als ruimtekunst — een kunstvorm die de zuivere expressie is van orde en zintuiglijke gevoeligheid door middel van driedimensionale compositie.

Hoste ziet de essentie van architectuur niet in visuele symboliek, decoratie of narratieve functies, maar in de onderlinge relaties van elementen zoals ruimte, massa, en licht en schaduw. Deze visie wordt treffend samengevat in een door hem geciteerde uitspraak van Van der Pek:

“Waar zou in zo’n werk nu de schoonheid zijn te vinden? Het antwoord is: in ruimte verhoudingen en massa verhoudingen, in maat en vorm, in licht en schaduw.”

Op het eerste gezicht lijkt deze benadering aan te sluiten bij het geometrische modernisme van het Bauhaus. Maar Hoste reduceert ruimte niet tot een rationele visualiteit. Voor hem is ruimte een meerlagig betekenisveld dat ontstaat uit de integratie van techniek, functionaliteit en spiritualiteit. Zijn architectuuropvatting is dan ook geen functionalisme, maar een streven naar spirituele abstractie.

Wat opvalt, is dat Hoste ruimte niet beschouwt als een constructie van zichtbare elementen, maar als een leegte van relaties — een veld waarin betekenis wordt gegenereerd. Dit komt opmerkelijk dicht in de buurt van een poststructuralistische ruimteopvatting, zoals die van Jacques Derrida’s différance en spoor (trace), of Peter Eisenmans theorieën over ruimte.

Eisenman stelt bijvoorbeeld dat ruimte geen neutraal vat is voor menselijke activiteit, maar een veld van verschillen dat wordt opgebouwd via taal en symbolische structuren. Evenzo veronderstelt Hoste dat betekenis niet van buitenaf aan een gebouw wordt opgelegd, maar ontstaat vanuit de interne ordening en interactie van ruimtelijke componenten.

Ruimte als potentieel van betekenis

Voor Hoste is architectuur geen drager van vooraf vastgestelde betekenissen, maar een proces waarin ruimte maken zelf betekenis genereert. Architectuur is geen representatie (représentation), maar ervaring (expérience).

Deze ruimteopvatting is fundamenteel voor de installatiekunst die later zou ontstaan. Denk aan het positioneren van lichamen in een ruimte, het ensceneren van relaties, en het construeren van ervaring — allemaal kernbegrippen in de installatieve manier van denken, die sterk resoneert met Hostes architectuurfilosofie. Zijn doel is geen visuele kunst, maar een poëtisch structuurlichaam dat bestaan en relaties bemiddelt.

Hoste stelt verder dat esthetiek geen decoratieve toevoeging is van buitenaf, maar ontstaat wanneer functionaliteit, techniek en spiritualiteit van binnenuit georganiseerd worden. Dit vooruitziende standpunt sluit aan bij de verschuiving in de kunst van de tweede helft van de twintigste eeuw: van object naar proces, van vorm naar gebeurtenis.

Deze verschuiving manifesteert zich duidelijk in kunststromingen als happenings (Allan Kaprow), installaties en conceptuele kunst sinds de jaren 1960. Kunstwerken veranderen van vaste objecten naar handelingen en relationele velden die ervaren worden binnen tijd, ruimte en sociale context.

Hostes definitie van architectuur als ruimte maken internaliseert deze eventness (gebeurtenis-achtigheid). Architectuur is geen container die mensen omhult, maar een proces dat beweegt, ervaren wordt, en waarin betekenis ontstaat. Deze visie op ruimte als mediatie ligt in het verlengde van Jean-Luc Nancy’s être-avec (samen-zijn) en Nicolas Bourriauds relationele esthetiek.

Verder hebben Hostes ideeën over spirituele integratie en ethische structuur in de architectuur veel gemeen met de milieu-installaties van Olafur Eliasson en de architectonische apparaten van Rosa Barba, waar lichamelijkheid en ruimtelijkheid elkaar kruisen. De nadruk ligt hier op de ruimte als voelbaar veld — een structuur van resonantie die het visuele overstijgt.

Zo beweegt Hostes architectuurdenken zich naar een postmodern structureel veld, waarin ruimte niet wordt gedefinieerd als ding of vorm, maar als relationeel gebeuren — een netwerk van ontstaan en betrokkenheid.。

5. Universaliteit en diversiteit: een herinterpretatie van de International Style

In de context van het modernisme van de jaren 1920 bevat Huib Hostes tekst vanzelfsprekend een oriëntatie op de International Style. Hij spreekt zich expliciet uit over de noodzaak van een “universel verstaanbare stijl” — een universele stijl die door iedereen begrepen kan worden, voorbij etnische, decoratieve en regionale grammatica’s.

“…een internationale stijl van universele betekenis waarvoor natuurlijk alle locale, regionale en nationale uitingen zullen moeten zwichten.”
(“Alle lokale, regionale en nationale uitingen zullen moeten wijken voor een internationale stijl van universele betekenis.”)

Op het eerste gezicht lijkt dit een voorbode van het functionele globalisme dat later zichtbaar wordt in CIAM. Maar Hostes idee van het universele betekent niet eenvoudigweg formele uniformiteit. Achter dit ideaal schuilt eerder een ethische solidariteit, een gedeelde spiritualiteit, en een poëtische resonantie van gemeenschappelijkheid.

In dit opzicht verschilt Hostes universalisme fundamenteel van het soort normatief grand récit dat Jean-François Lyotard in La condition postmoderne bekritiseert. Hostes universalisme sluit verschillen niet uit, maar vormt een ethische en ruimtelijke basis waarbinnen verschillen kunnen samenkomen en resoneren.

Een postmodern universalisme
Hostes universaliteit draait niet om het voorstellen van een uniforme vorm die voor iedereen geldt, maar om het creëren van een ruimte waarin verschillende mensen samen kunnen klinken. Hier ontstaat een duidelijke aansluiting met Lyotards idee van la coexistence des récits locaux — het naast elkaar bestaan van lokale vertogen.

Deze herinterpretatie van universaliteit is niet alleen van toepassing op architectuur, maar sluit ook aan bij de ruimtelijke polyfonie in de conceptuele en installatieve kunst. Denk bijvoorbeeld aan de projecten van Group Material of Rirkrit Tiravanija, waar tentoonstellingsruimten functioneren als platforms voor de co-existentie van culturele en politieke verschillen. Dit principe is nauw verwant aan Hostes ideaal van gemeenschappelijke lokalen.

Bovendien reikt Hostes visie verder dan het nationale of regionale niveau. Zijn begrip van internationale geestesstromingen wijst op een wereldwijde gevoeligheid die gericht is op netwerken van solidariteit, en niet op de homogenisering van de globale kapitalistische logica.

Zo wordt Hostes International Style niet slechts een stijlcategorie, maar een ethische en poëtische universaliteit — een relationele universaliteit. Dit biedt een betekenisvol perspectief voor actuele kwesties binnen kunst, architectuur en stedelijke ontwikkeling, waarin het spanningsveld tussen lokale pluraliteit en mondiale gedeelde ruimte centraal staat.

6. De hedendaagse relevantie van Hostes perspectief: de deeleconomie en sociale architectuur

Het meest visionaire aspect van Huib Hostes tekst uit 1921 is zijn voorstelling van een toekomstige samenleving door middel van architectuur. Het gaat hierbij niet om een formalistische bouwtheorie, maar om een poging om de structuur van ruimte en samenleving opnieuw te weven — op ethisch, economisch, technisch en gemeenschappelijk niveau.

Hoste bekritiseert de particuliere eigendom van woningen en stelt het concept voor van de “woning die eigendom is der collectiviteit”. Hij spreekt ook vaak over begrippen als “collectieve keuken” en “verbruik op grote schaal”. Dit wijst niet alleen op modernistische stadsplanning, maar ook op institutionele voorstellen voor delen, samenwerking en co-existentie.

“Wij gaan naar de collectieve woning met vaste meubelen, met collectief verbruik op grote schaal… woningen die den eigendom zijn der collectiviteit.”

Vanuit hedendaags perspectief kunnen deze ideeën worden gezien als een vroegtijdige visie op de deeleconomie, stedelijke commons en social architecture. De recente bewegingen die basisvoorzieningen zoals energie, voedsel, mobiliteit, huisvesting en informatie willen verschuiven van private eigendom naar gedecentraliseerde en coöperatieve infrastructuren, resoneren met Hostes ideaal van een architectuur gedragen door het collectieve bewustzijn van het volk.

Bovendien stelt Hoste dat deze sociale architectuur niet uitsluitend op economische rationaliteit gebaseerd moet zijn, maar ontworpen moet worden als een plek van ethische en spirituele verbondenheid. Dit perspectief, waarin steden en gebouwen worden opgevat als relationele apparaten (relational devices), sluit aan bij het werk van denkers en ontwerpers als Rem Koolhaas, Cedric Price en Ala Farahat Hedman.

Ook binnen de hedendaagse conceptuele en installatieve kunst wordt ruimte vaak benaderd als een platform voor sociale interactie. Hostes idee van “ruimte maken” verwijst minder naar het fysieke ordenen van volumes, en meer naar het ontwerpen van structurele voorwaarden om samen met de ander te kunnen bestaan. Dit sluit nauw aan bij projecten zoals Rirkrit Tiravanija’s keukeninstallaties, waarin ruimte fungeert als een medium voor het genereren van relaties — een experiment in co-existence.

Met andere woorden, Hoste beschouwde architectuur niet als vorm van ruimte, maar als een praktijk van sociale relaties. Daarmee transformeerde hij de rol van de architect van technicus tot bemiddelaar, van ambachtsman tot dichter. Dit vormt de kiem van een postkapitalistische architectuuropvatting.

Dit perspectief sluit ook aan bij de discussies die sinds COVID-19 hernieuwde aandacht kregen, waarin wonen = zorg = gemeenschap = genezing als één geïntegreerde ruimte worden gedacht. In dit licht is Hostes gedachtegoed, hoewel ontstaan in het begin van de 20e eeuw, een manifest dat vandaag gelezen kan worden als een ontwerpfilosofie voor de 21e eeuw.

7. POSTMODERNISME BIJ HUIB HOSTE

Huib Hostes tekst Bouwkunst en de moderne samenleving uit 1921 is traditioneel gelezen als een sociaal manifest van het modernistische bouwen. Maar zoals dit essay heeft aangetoond, bevat zijn betoog talloze kiemen van een postmodern perspectief, die de functionele ideologie van het modernisme overstijgen.

Hostes visie op architectuur is geen loutere uitdrukking van rationaliteit, maar een poging tot synthese van spirituele waarden, ethisch handelen en sociale verbondenheid. Zijn houding loopt vooruit op de scepsis van Jean-François Lyotard jegens het “grote verhaal”, en resoneert met Jacques Derrida’s begrippen als différance en het spoor van afwezigheid. Bovendien vertoont Hostes poëtische idee van gemeenschap inhoudelijke raakvlakken met de structureel-antropologische inzichten van Claude Lévi-Strauss over de symbolische orde achter sociale structuren.

Hostes ruimtebegrip — ruimte niet als “vat van het zijn”, maar als “gebeurtenis van relaties” — vindt een duidelijke voortzetting in de conceptuele en installatiekunst die later ontstond. Zijn architectuur is niet statisch, maar een proces waarin betekenis en ervaring worden gegenereerd: een verschuiving van vorm naar gebeurtenis, van object naar relatie — precies het kernmotief van de postmoderne kunstpraktijk.

Ook Hostes voorstellen voor collectieve huisvesting, gedeelde keukens en standaardisatie waren geen louter technische rationalisaties, maar eerder ethische ruimten van zorg en gedeeld leven. Hierin herkennen we een anticipatie op de oversteek van kapitalistische eigendomslogica, de opkomst van een zorggerichte economie, en zelfs een herontwerp van sociale structuren via architectuur.

Uiteindelijk was Hoste niet alleen een “architect van het modernisme”, maar ook een dissident-dichter die van binnenuit de verstarring en institutionalisering van het modernisme probeerde te doorbreken. Voor hem was architectuur geen “functie”, maar “hoop”: een poëtisch-ethisch construct, geweven tussen materie en geest, waarin mensen samen kunnen leven.

Wanneer wij vandaag Hoste lezen, is dat niet om het verleden te herbevestigen, maar om te onderzoeken hoe wij onze toekomst kunnen verbeelden. Juist daarom is Huib Hoste niet alleen een architect van 1921, maar ook een tijdgenoot van de toekomst — iemand die de architectonische vragen van het postmodernisme en postkapitalisme reeds vooruitliep.

• * Huib Hoste, “Bouwkunst en de moderne samenleving”, TER WAARHEID, 1921.
• * Jean-François Lyotard, *La condition postmoderne*, 1979.
• * Jacques Derrida, *La voix et le phénomène*, 1967.
• * Claude Lévi-Strauss, *La pensée sauvage*, 1962.
• * Peter Eisenman, *Diagram Diaries*, 1999.
• * Olafur Eliasson, *The Weather Project*, Tate Modern, 2003.
• * Allan Kaprow, *18 Happenings in 6 Parts*, 1959.
• * Rirkrit Tiravanija, *Untitled (Free)*, 1992.
• * Rem Koolhaas, *Delirious New York*, 1978.
• * Cedric Price, *Fun Palace*, 1961.

Een tekst uit 1921 lezen in de IJzerwinkel van de jaren 2020

De tekst Bouwkunst en de moderne samenleving van Huib Hoste uit 1921 is doorgaans begrepen binnen de context van het modernistische bouwen. Zijn pleidooi voor rationele functionalistische esthetiek, zijn vertrouwen in technologische innovatie, en zijn visie op architectuur als sociale opdracht worden meestal geplaatst binnen de traditie van de moderne architectuurbewegingen zoals het Bauhaus en de CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne). Maar wie deze tekst aandachtig leest in de setting van de IJzerwinkel, ontdekt niet louter een toewijding aan “moderne rationaliteit” of de “functionalisering van vorm”, maar veeleer een deconstructieve impuls die deze kaders bevraagt en doorbreekt.

In wat volgt wil ik een postmodern perspectief op deze tekst aanreiken, met bijzondere aandacht voor Jean-François Lyotards idee van het “einde van de grote verhalen”, Jacques Derrida’s concepten van différance en het spoor, en de raakvlakken met de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss. Tevens wordt onderzocht hoe deze filosofische achtergrond zich laat verbinden met de esthetische ontwikkeling van conceptuele kunst en installatiekunst vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw.

Deze achterwaartse lectuur is geenszins een willekeurig anachronisme. Integendeel: zij toont aan hoe de vroege twintigste eeuw — een tijd van breuk en wording — niet enkel het toneel was van een “zuivere moderniteit”, maar eerder van een “verlate toekomst”, een tijd die van binnenuit op haar eigen tijd reageerde en zich tegelijk opende naar wat komen zou. In die zin is Hoste bij uitstek te beschouwen als een “tijdgenoot van onze toekomst (contemporain de notre avenir)”.

Voor Hoste betekent “onze tijd” niet louter een historisch tijdvak, maar een bewust beleefde historische actualiteit die ethische, politieke en artistieke keuzes vereist. Zijn “modernisme” is dan ook geen gemakzuchtige jacht op het nieuwe, maar een vorm van leven die in dialoog staat met “onze tijd” — modernisme als een vorm van praxis. Voor Huib Hoste betekent onze tijd niet een externe aanduiding van een periode, maar een tijd waarin wij subjectief en ethisch betrokken zijn — “de tijd waarin wij moeten leven.” Deze opvatting staat haaks op het lineaire vooruitgangsdenken (progressivisme) dat vaak met het modernisme wordt geassocieerd, waarin “het nieuwere per definitie beter” zou zijn. Hostes idee van “onze tijd” is existentieel en resonant: een heden dat zijn betekenis krijgt door het te belichamen en er in betrokken te zijn.

In deze tijdsopvatting wordt architectuur niet zozeer de innovatie van vorm, maar een ruimtelijke praktijk die antwoordt op de spirituele en maatschappelijke roep van het tijdperk. Het “ruimte maken” waar Hoste over spreekt, is dan geen puur ontwerpmatige handeling, maar een ethische en poëtische vorm van betrokkenheid.

Hoewel Huib Hoste de kernwaarden van het modernisme erkent — wetenschap, techniek, rationaliteit en standaardisatie — pleit hij tegelijkertijd voor de noodzaak om deze te integreren met menselijke ethiek en spiritualiteit. Wetenschap is een middel, geen doel. Technologie is een instrument, maar bepaalt niet op zichzelf de waarde van architectuur. Deze visie vormt een impliciete kritiek op het modernistische vooruitgangsgeloof, dat later door Jean-François Lyotard werd bekritiseerd als een “groot verhaal”.

De begrippen “massa” en “collectieve geest” die Hoste hanteert, wijzen op een overgang van een individualistisch subject naar een structureel subject. In dit opzicht vertoont zijn denken raakvlakken met het structuralistische perspectief van Claude Lévi-Strauss. Binnen Hostes denken bevindt zich een breuklijn die de geïnstitutionaliseerde principes van het modernisme van binnenuit ondergraaft — een ruimte waaruit postmoderne herstructurering zou kunnen ontstaan.

De tekst van Huib Hoste uit 1921 is duidelijk geworteld in de fundamentele idealen van het modernisme: geloof in wetenschap en techniek, gestandaardiseerde productie, rationele ruimtelijke ordening, afwijzing van ornament, collectieve leefvormen en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de architectuur — allen producten van een modernistische wereldvisie. Zijn ethisch-praktische oriëntatie, samengebald in het begrip de daad, getuigt van een overtuiging dat het modernisme niet als doel op zichzelf moet functioneren, maar als middel tot maatschappelijke transformatie.

“De jongeren […] zij vragen geen commentaar op hun streven, zij vinden ‘t als vanzelf sprekend dat ze handelend moeten optreden.”
— Hoste, geciteerd naar Dr. E. Beekman

Toch toont deze sterke modernistische overtuiging tegelijkertijd tekenen van bewustzijn van haar eigen grenzen en tegenstrijdigheden. Hoste prijst wetenschap en techniek herhaaldelijk, maar benadrukt telkens opnieuw dat ze slechts middelen zijn en geen doelen op zich. Zijn pleidooi voor een verzoening tussen technologische middelen en sociale/spirituele waarden laat zien dat zijn modernisme niet gesloten of zelfgenoegzaam is.

Deze houding lijkt vooruit te lopen op Lyotards kritiek in La condition postmoderne (1979), waarin hij het geloof in de grote verhalen van de Verlichting — rede, wetenschappelijke vooruitgang en sociale bevrijding — problematiseert. Reeds in 1921 lijkt Hoste deze geloofssystemen in twijfel te trekken.

Verbinding met Lyotard:
Hoste laat zich niet meeslepen door technologische of industriële euforie. Integendeel, hij probeert deze te herverbinden met een ethos van gemeenschap, liefde en zingeving — een “systeem van vertrouwen”. Dit streven bevat een hoopvol verlangen naar nieuwe waardestrukturen, en is dus meer dan enkel scepticisme: het is een ethisch geladen poging tot heroriëntatie.

Eveneens is zijn nadruk op de opkomst van de massa en de vorming van een collectieve geest te lezen als een vroege aanwijzing voor een structuralistisch perspectief dat het moderne individualisme overstijgt. Zoals Lévi-Strauss laat zien, is een samenleving geen optelsom van individuen, maar een netwerk van symbolische structuren. Hostes visie op de massa als handelend subject getuigt van een vroege, vooruitziende blik op deze collectieve structuur.

De interne breuklijn van het modernisme

Hostes modernisme bevat een spanningsstructuur die bestaat uit een reeks contradicties en deconstructieve impulsen:

Hoewel Hoste vertrouwen heeft in de modernistische rede, schildert hij haar niet af als een lineair vooruitgangsverhaal. Zijn modernisme is doordrongen van spanningen tussen ideaal en praktijk, tussen rationeel ontwerp en spirituele betrokkenheid.

Zo waardeert hij de verbazingwekkende vooruitgang van wetenschap en techniek, maar weigert hij deze gelijk te stellen aan menselijke doelen. Technologie krijgt slechts betekenis wanneer zij gekoppeld wordt aan ethiek en spiritualiteit. Deze houding kan gelezen worden als een vroege vorm van de relativisering van technologische rationaliteit die de postmoderne kritiek later zou ontwikkelen.

Ook al verwerpt hij ornament en verdedigt hij standaardisatie en collectief wonen, toch probeert Hoste irrationele en spirituele elementen — zoals liefde en gemeenschap — in architectuur en sociale theorie te integreren. Daarmee opent hij een route voorbij het koude functionalisme naar een verbinding van architectuur met emotie, poëzie en religieuze bezieling.

Zelfs zijn streven naar een internationale bouwstijl getuigt niet van een verlangen naar uniforme vorm, maar naar een universeel gedeelde ethiek en spirituele verbondenheid. Hostes “internationale stijl” is geen voorloper van de culturele eenvormigheid van globalisering, maar een netwerk van culturele resonantie.

In die zin bevat Hostes tekst zowel de formele principes van het modernisme als een gelaagde visie die deze principes omarmt, bevraagt en openbreekt. Dit maakt zijn werk tot een rijke bron van postmoderne mogelijkheden, al ver voor hun tijd.

3. Ethiek en spiritualiteit: een voorlopige kritiek op de modernistische rede

Wat opvalt in de tekst van Huib Hoste uit 1921, is zijn nadrukkelijke stelling dat de kernwaarden van de moderniteit — wetenschap, techniek en functionaliteit — weliswaar erkend moeten worden, maar niet los mogen staan van de essentie van de mens als ethisch en spiritueel wezen.

Bijzonder betekenisvol zijn de woorden die Hoste herhaaldelijk gebruikt: liefde (liefde), gemeenschap (gemeenschap), het wonder (het wonder). Deze woordenschat wijst op een poging tot herstel van het irrationele, poëtische en spirituele domein — een deconstructie van de modernistische rationaliteit. Volgens Hoste moet de fundament van de samenleving niet gezocht worden in economische belangen of functionele rationaliteit, maar in wederzijdse resonantie, solidariteit en het delen van transcendente ervaringen.

“Er is niets dan het wonder, er is niets dan de gemeenschap.”
(“Er is niets dan het wonder. Er is niets dan de gemeenschap.”)

Dergelijke uitspraken zijn te verbinden met Jacques Derrida’s begrippen van het “spoor” en “différance” in de Franse hedendaagse filosofie. Bij Derrida verschijnt betekenis nooit volledig in het heden; zij is altijd geweven in afwezigheid. Ook bij Hoste ligt het doel van architectuur niet in de zichtbare vorm, maar in de onzichtbare ruimte van “liefde” en “gemeenschap”. De “betekenis” van architectuur ligt dus in een spirituele beweging die de vorm overstijgt en voortdurend wordt uitgesteld.

Bovendien reconstrueert Hoste liefde en gemeenschap niet als louter ethische thema’s, maar als poëtische en symbolische ruimten binnen taal. Deze benadering sluit aan bij de structurele antropologie van Claude Lévi-Strauss, waarin mythen en rituelen worden gelezen als tekensystemen. De gelaagdheid van Hostes taalgebruik, zijn religieuze verwijzingen en zijn herconfiguratie van betekenis via de stemmen van dichters, wijzen vooruit naar een semiotisch netwerk waarin architectuur begrepen wordt als een systeem van tekens.

Opmerkelijk is dat Hoste in een tijd van modernistisch eindtijdbesef ethiek en waarheid niet verwerpt, maar juist opnieuw bezingt. Hij verwijst naar de woorden van Charles Péguy — “La vérité triste, la vérité ennuyeuse” — en benadrukt de ethische noodzaak om de waarheid “in haar droefheid en saaiheid” te blijven verkondigen. Dit komt overeen met wat Lyotard in La condition postmoderne omschrijft als een ethiek van het “vertellen van verschillen” — lokale, gefragmenteerde narratieven die het universele in vraag stellen.

Hostes spiritualiteit is geen religieus dogma, maar een spiritualiteit als ethiek van de relatie, als poëtica van het samen-zijn. Deze houding loopt vooruit op latere ontwikkelingen in de conceptuele kunst en installatiekunst, die proberen niet alleen een object te tonen, maar een ruimte te creëren waarin men voelt, omhuld wordt, en resoneert. Hostes ruimtetheorie kan worden geplaatst in de genealogie van een kunst die niet het statische object centraal stelt, maar de praktijk van relatie en de ethiek van de plek.。

4. Ruimtelijkheid en abstractie in de architectuur: een poststructuralistisch perspectief

Het meest vooruitstrevende en hedendaagse aspect van Huib Hostes architectuuropvatting uit 1921 is zijn definitie van architectuur als ruimtekunst — een kunstvorm die de zuivere expressie is van orde en zintuiglijke gevoeligheid door middel van driedimensionale compositie.

Hoste ziet de essentie van architectuur niet in visuele symboliek, decoratie of narratieve functies, maar in de onderlinge relaties van elementen zoals ruimte, massa, en licht en schaduw. Deze visie wordt treffend samengevat in een door hem geciteerde uitspraak van Van der Pek:

“Waar zou in zo’n werk nu de schoonheid zijn te vinden? Het antwoord is: in ruimte verhoudingen en massa verhoudingen, in maat en vorm, in licht en schaduw.”

Op het eerste gezicht lijkt deze benadering aan te sluiten bij het geometrische modernisme van het Bauhaus. Maar Hoste reduceert ruimte niet tot een rationele visualiteit. Voor hem is ruimte een meerlagig betekenisveld dat ontstaat uit de integratie van techniek, functionaliteit en spiritualiteit. Zijn architectuuropvatting is dan ook geen functionalisme, maar een streven naar spirituele abstractie.

Wat opvalt, is dat Hoste ruimte niet beschouwt als een constructie van zichtbare elementen, maar als een leegte van relaties — een veld waarin betekenis wordt gegenereerd. Dit komt opmerkelijk dicht in de buurt van een poststructuralistische ruimteopvatting, zoals die van Jacques Derrida’s différance en spoor (trace), of Peter Eisenmans theorieën over ruimte.

Eisenman stelt bijvoorbeeld dat ruimte geen neutraal vat is voor menselijke activiteit, maar een veld van verschillen dat wordt opgebouwd via taal en symbolische structuren. Evenzo veronderstelt Hoste dat betekenis niet van buitenaf aan een gebouw wordt opgelegd, maar ontstaat vanuit de interne ordening en interactie van ruimtelijke componenten.

Ruimte als potentieel van betekenis

Voor Hoste is architectuur geen drager van vooraf vastgestelde betekenissen, maar een proces waarin ruimte maken zelf betekenis genereert. Architectuur is geen representatie (représentation), maar ervaring (expérience).

Deze ruimteopvatting is fundamenteel voor de installatiekunst die later zou ontstaan. Denk aan het positioneren van lichamen in een ruimte, het ensceneren van relaties, en het construeren van ervaring — allemaal kernbegrippen in de installatieve manier van denken, die sterk resoneert met Hostes architectuurfilosofie. Zijn doel is geen visuele kunst, maar een poëtisch structuurlichaam dat bestaan en relaties bemiddelt.

Hoste stelt verder dat esthetiek geen decoratieve toevoeging is van buitenaf, maar ontstaat wanneer functionaliteit, techniek en spiritualiteit van binnenuit georganiseerd worden. Dit vooruitziende standpunt sluit aan bij de verschuiving in de kunst van de tweede helft van de twintigste eeuw: van object naar proces, van vorm naar gebeurtenis.

Deze verschuiving manifesteert zich duidelijk in kunststromingen als happenings (Allan Kaprow), installaties en conceptuele kunst sinds de jaren 1960. Kunstwerken veranderen van vaste objecten naar handelingen en relationele velden die ervaren worden binnen tijd, ruimte en sociale context.

Hostes definitie van architectuur als ruimte maken internaliseert deze eventness (gebeurtenis-achtigheid). Architectuur is geen container die mensen omhult, maar een proces dat beweegt, ervaren wordt, en waarin betekenis ontstaat. Deze visie op ruimte als mediatie ligt in het verlengde van Jean-Luc Nancy’s être-avec (samen-zijn) en Nicolas Bourriauds relationele esthetiek.

Verder hebben Hostes ideeën over spirituele integratie en ethische structuur in de architectuur veel gemeen met de milieu-installaties van Olafur Eliasson en de architectonische apparaten van Rosa Barba, waar lichamelijkheid en ruimtelijkheid elkaar kruisen. De nadruk ligt hier op de ruimte als voelbaar veld — een structuur van resonantie die het visuele overstijgt.

Zo beweegt Hostes architectuurdenken zich naar een postmodern structureel veld, waarin ruimte niet wordt gedefinieerd als ding of vorm, maar als relationeel gebeuren — een netwerk van ontstaan en betrokkenheid.。

5. Universaliteit en diversiteit: een herinterpretatie van de International Style

In de context van het modernisme van de jaren 1920 bevat Huib Hostes tekst vanzelfsprekend een oriëntatie op de International Style. Hij spreekt zich expliciet uit over de noodzaak van een “universel verstaanbare stijl” — een universele stijl die door iedereen begrepen kan worden, voorbij etnische, decoratieve en regionale grammatica’s.

“…een internationale stijl van universele betekenis waarvoor natuurlijk alle locale, regionale en nationale uitingen zullen moeten zwichten.”
(“Alle lokale, regionale en nationale uitingen zullen moeten wijken voor een internationale stijl van universele betekenis.”)

Op het eerste gezicht lijkt dit een voorbode van het functionele globalisme dat later zichtbaar wordt in CIAM. Maar Hostes idee van het universele betekent niet eenvoudigweg formele uniformiteit. Achter dit ideaal schuilt eerder een ethische solidariteit, een gedeelde spiritualiteit, en een poëtische resonantie van gemeenschappelijkheid.

In dit opzicht verschilt Hostes universalisme fundamenteel van het soort normatief grand récit dat Jean-François Lyotard in La condition postmoderne bekritiseert. Hostes universalisme sluit verschillen niet uit, maar vormt een ethische en ruimtelijke basis waarbinnen verschillen kunnen samenkomen en resoneren.

Een postmodern universalisme
Hostes universaliteit draait niet om het voorstellen van een uniforme vorm die voor iedereen geldt, maar om het creëren van een ruimte waarin verschillende mensen samen kunnen klinken. Hier ontstaat een duidelijke aansluiting met Lyotards idee van la coexistence des récits locaux — het naast elkaar bestaan van lokale vertogen.

Deze herinterpretatie van universaliteit is niet alleen van toepassing op architectuur, maar sluit ook aan bij de ruimtelijke polyfonie in de conceptuele en installatieve kunst. Denk bijvoorbeeld aan de projecten van Group Material of Rirkrit Tiravanija, waar tentoonstellingsruimten functioneren als platforms voor de co-existentie van culturele en politieke verschillen. Dit principe is nauw verwant aan Hostes ideaal van gemeenschappelijke lokalen.

Bovendien reikt Hostes visie verder dan het nationale of regionale niveau. Zijn begrip van internationale geestesstromingen wijst op een wereldwijde gevoeligheid die gericht is op netwerken van solidariteit, en niet op de homogenisering van de globale kapitalistische logica.

Zo wordt Hostes International Style niet slechts een stijlcategorie, maar een ethische en poëtische universaliteit — een relationele universaliteit. Dit biedt een betekenisvol perspectief voor actuele kwesties binnen kunst, architectuur en stedelijke ontwikkeling, waarin het spanningsveld tussen lokale pluraliteit en mondiale gedeelde ruimte centraal staat.

6. De hedendaagse relevantie van Hostes perspectief: de deeleconomie en sociale architectuur

Het meest visionaire aspect van Huib Hostes tekst uit 1921 is zijn voorstelling van een toekomstige samenleving door middel van architectuur. Het gaat hierbij niet om een formalistische bouwtheorie, maar om een poging om de structuur van ruimte en samenleving opnieuw te weven — op ethisch, economisch, technisch en gemeenschappelijk niveau.

Hoste bekritiseert de particuliere eigendom van woningen en stelt het concept voor van de “woning die eigendom is der collectiviteit”. Hij spreekt ook vaak over begrippen als “collectieve keuken” en “verbruik op grote schaal”. Dit wijst niet alleen op modernistische stadsplanning, maar ook op institutionele voorstellen voor delen, samenwerking en co-existentie.

“Wij gaan naar de collectieve woning met vaste meubelen, met collectief verbruik op grote schaal… woningen die den eigendom zijn der collectiviteit.”

Vanuit hedendaags perspectief kunnen deze ideeën worden gezien als een vroegtijdige visie op de deeleconomie, stedelijke commons en social architecture. De recente bewegingen die basisvoorzieningen zoals energie, voedsel, mobiliteit, huisvesting en informatie willen verschuiven van private eigendom naar gedecentraliseerde en coöperatieve infrastructuren, resoneren met Hostes ideaal van een architectuur gedragen door het collectieve bewustzijn van het volk.

Bovendien stelt Hoste dat deze sociale architectuur niet uitsluitend op economische rationaliteit gebaseerd moet zijn, maar ontworpen moet worden als een plek van ethische en spirituele verbondenheid. Dit perspectief, waarin steden en gebouwen worden opgevat als relationele apparaten (relational devices), sluit aan bij het werk van denkers en ontwerpers als Rem Koolhaas, Cedric Price en Ala Farahat Hedman.

Ook binnen de hedendaagse conceptuele en installatieve kunst wordt ruimte vaak benaderd als een platform voor sociale interactie. Hostes idee van “ruimte maken” verwijst minder naar het fysieke ordenen van volumes, en meer naar het ontwerpen van structurele voorwaarden om samen met de ander te kunnen bestaan. Dit sluit nauw aan bij projecten zoals Rirkrit Tiravanija’s keukeninstallaties, waarin ruimte fungeert als een medium voor het genereren van relaties — een experiment in co-existence.

Met andere woorden, Hoste beschouwde architectuur niet als vorm van ruimte, maar als een praktijk van sociale relaties. Daarmee transformeerde hij de rol van de architect van technicus tot bemiddelaar, van ambachtsman tot dichter. Dit vormt de kiem van een postkapitalistische architectuuropvatting.

Dit perspectief sluit ook aan bij de discussies die sinds COVID-19 hernieuwde aandacht kregen, waarin wonen = zorg = gemeenschap = genezing als één geïntegreerde ruimte worden gedacht. In dit licht is Hostes gedachtegoed, hoewel ontstaan in het begin van de 20e eeuw, een manifest dat vandaag gelezen kan worden als een ontwerpfilosofie voor de 21e eeuw.

7. POSTMODERNISME BIJ HUIB HOSTE

Huib Hostes tekst Bouwkunst en de moderne samenleving uit 1921 is traditioneel gelezen als een sociaal manifest van het modernistische bouwen. Maar zoals dit essay heeft aangetoond, bevat zijn betoog talloze kiemen van een postmodern perspectief, die de functionele ideologie van het modernisme overstijgen.

Hostes visie op architectuur is geen loutere uitdrukking van rationaliteit, maar een poging tot synthese van spirituele waarden, ethisch handelen en sociale verbondenheid. Zijn houding loopt vooruit op de scepsis van Jean-François Lyotard jegens het “grote verhaal”, en resoneert met Jacques Derrida’s begrippen als différance en het spoor van afwezigheid. Bovendien vertoont Hostes poëtische idee van gemeenschap inhoudelijke raakvlakken met de structureel-antropologische inzichten van Claude Lévi-Strauss over de symbolische orde achter sociale structuren.

Hostes ruimtebegrip — ruimte niet als “vat van het zijn”, maar als “gebeurtenis van relaties” — vindt een duidelijke voortzetting in de conceptuele en installatiekunst die later ontstond. Zijn architectuur is niet statisch, maar een proces waarin betekenis en ervaring worden gegenereerd: een verschuiving van vorm naar gebeurtenis, van object naar relatie — precies het kernmotief van de postmoderne kunstpraktijk.

Ook Hostes voorstellen voor collectieve huisvesting, gedeelde keukens en standaardisatie waren geen louter technische rationalisaties, maar eerder ethische ruimten van zorg en gedeeld leven. Hierin herkennen we een anticipatie op de oversteek van kapitalistische eigendomslogica, de opkomst van een zorggerichte economie, en zelfs een herontwerp van sociale structuren via architectuur.

Uiteindelijk was Hoste niet alleen een “architect van het modernisme”, maar ook een dissident-dichter die van binnenuit de verstarring en institutionalisering van het modernisme probeerde te doorbreken. Voor hem was architectuur geen “functie”, maar “hoop”: een poëtisch-ethisch construct, geweven tussen materie en geest, waarin mensen samen kunnen leven.

Wanneer wij vandaag Hoste lezen, is dat niet om het verleden te herbevestigen, maar om te onderzoeken hoe wij onze toekomst kunnen verbeelden. Juist daarom is Huib Hoste niet alleen een architect van 1921, maar ook een tijdgenoot van de toekomst — iemand die de architectonische vragen van het postmodernisme en postkapitalisme reeds vooruitliep.

• * Huib Hoste, “Bouwkunst en de moderne samenleving”, TER WAARHEID, 1921.
• * Jean-François Lyotard, *La condition postmoderne*, 1979.
• * Jacques Derrida, *La voix et le phénomène*, 1967.
• * Claude Lévi-Strauss, *La pensée sauvage*, 1962.
• * Peter Eisenman, *Diagram Diaries*, 1999.
• * Olafur Eliasson, *The Weather Project*, Tate Modern, 2003.
• * Allan Kaprow, *18 Happenings in 6 Parts*, 1959.
• * Rirkrit Tiravanija, *Untitled (Free)*, 1992.
• * Rem Koolhaas, *Delirious New York*, 1978.
• * Cedric Price, *Fun Palace*, 1961.